Những Bài Học Cũ Và Mới Từ Chiến Tranh Ukraine

Joseph S. Nye. “Old and new lessons from the Ukraine War“, The Strategist
huyển ngữ: Lương Định Văn

Hai năm trước, tôi đã trình bày sơ qua tám bài học từ cuộc chiến Ukraine. Mặc dù tôi đã cảnh cáo rằng vẫn còn quá sớm để tin vào bất kỳ những sự tiên đoán nào, nhưng các dự đoán đó vẫn còn đứng vững với một mức độ nào đó.

Khi Tổng thống Nga Vladimir Putin ra lệnh tấn công Ukraine vào tháng 2 năm 2022, ông ta đã dự tính rằng sẽ chiếm thủ đô Kyiv một cách nhanh chóng và thay đổi chính phủ tại đây, giống như những gì Liên Xô đã từng làm ở Hungary năm 1956 và Tiệp Khắc năm 1968. Nhưng chiến tranh vẫn còn diễn ra khốc liệt và không ai biết cuộc chiến sẽ kết thúc vào lúc nào và như thế nào.

Nếu người ta coi cuộc xung đột này là “cuộc chiến giành độc lập” của Ukraine, thay vì quá chú trọng vào vấn đề biên giới thì Ukraine đã chiến thắng rồi. Putin đã phủ nhận Ukraine là một quốc gia riêng biệt, nhưng hành động của ông ta chỉ củng cố thêm bản sắc dân tộc của Ukraine.

Chúng ta còn học thêm được gì nữa? Trước tiên, vũ khí cũ và mới bổ sung cho nhau. Bất chấp sự thành công lúc ban đầu của vũ khí chống thiết giáp xa trong việc bảo vệ Kyiv, tôi đã cảnh cáo một cách chính xác rằng những lời tuyên bố về sự kết thúc của kỷ nguyên thiết giáp xa có thể quá sớm khi trận chiến chuyển từ vùng ngoại ô phía bắc sang vùng đồng bằng phía đông Ukraine. Tuy nhiên, tôi không lường trước được mức độ hiệu quả của các phi cơ viễn khiển (drones) trong việc chống xe thiết giáp, chống chiến thuyền, cũng như không ngờ Ukraine có thể đánh bật hải quân Nga khỏi một nửa phần phía tây biển Hắc Hải. (Pháo binh và mìn cũng đóng một vai trò quan trọng khi cuộc xung đột chuyển sang chiến tranh chiến hào theo kiểu Thế chiến thứ nhất).

Thứ hai, việc răn đe bằng vũ khí hạt nhân đã có hiệu quả nhưng nó tùy thuộc vào mức độ tương đối của tầm quan trọng hơn là về khả năng. Tây Phương đã bị kiềm hãm, nhưng chỉ ở một mức độ nào đó. Lời đe dọa hạt nhân của Putin đã khiến các chính phủ NATO không thể đưa quân (mặc dù không cản trở được việc gửi thiết bị) tới Ukraine. Nhưng lý do không phải là Nga có một năng lực hạt nhân vượt trội; đúng hơn, đó là việc Putin xem Ukraine có một lợi ích quốc gia quan trọng đối với Nga, trong khi các chính phủ Tây Phương thì không. Trong khi đó, việc đe dọa sử dụng vũ khí hạt nhân của Putin đã không ngăn được Tây Phương mở rộng các loại vũ khí mà họ cung cấp cho Ukraine; và Tây Phương cho đến nay đã ngăn cản được Putin trong việc tấn công bất kỳ một nước nào thuộc NATO.

Thứ ba, sự lệ thuộc lẫn nhau về kinh tế không ngăn cản được chiến tranh. Một số nhà hoạch định chính sách của Đức cho rằng việc cắt đứt quan hệ thương mại với Nga sẽ rất tốn kém đến mức không bên nào cho phép đi đến một sư thù địch công khai. Nhưng mặc dù sự lệ thuộc lẫn nhau về kinh tế có thể làm tăng chi phí chiến tranh nhưng điều đó không nhất thiết có thể ngăn chặn được cuộc xung đột. Nói cho rõ hơn, sự lệ thuộc không cân xứng về kinh tế có thể được dùng như một vũ khí bởi một bên ít bị lệ thuộc hơn.

Thứ tư, các biện pháp chế tài có thể làm tăng phí tổn nhưng chúng không quyết định kết quả của cuộc chiến trong ngắn hạn. Hãy nhớ rằng trước đây Giám đốc CIA William Burns đã gặp Putin vào tháng 11 năm 2021 và cảnh cáo, nhưng vô hiệu, về các biện pháp chế tài sắp xảy ra nếu Nga xâm lăng. Putin có lẽ đã nghi ngờ rằng liệu Tây Phương có thể duy trì sự thống nhất toàn cầu về các biện pháp chế tài, và ông ta đã đúng. Dầu hỏa là một mặt hàng có thể được di chuyển tự do, và nhiều quốc gia, đặc biệt là Ấn Độ, đã rất vui vẻ khi nhập khẩu dầu hỏa với giá rẻ của Nga được vận chuyển bằng đội thương thuyền chở dầu thất thường.

Tuy nhiên, như tôi đã dự đoán cách đây hai năm, những mối quan ngại của Trung Cộng về việc bị vướng mắc gián tiếp bởi các biện pháp chế tài dường như đã đặt ra những hạn chế trong sự hỗ trợ của họ dành cho Nga. Mặc dù Trung Cộng đã cung cấp kỹ thuật lưỡng dụng quan trọng (vừa phù hợp với mục đích quân sự và dân sự), nhưng nước này đã kiềm chế trong việc gởi vũ khí. Trước một bức tranh phức tạp này, sẽ phải mất một thời gian nữa chúng ta mới có thể đánh giá đầy đủ tác động lâu dài của các biện pháp chế tài đối với Nga.

Thứ năm, chiến tranh thông tin đóng một vai trò đáng kể. Các cuộc chiến hiện đại không chỉ xoay quanh việc quân đội của bên nào sẽ thắng; mà tùy thuộc vào luận điệu tuyên truyền của bên nào sẽ thắng. Việc Mỹ tiết lộ tỉ mỉ tin tức tình báo về kế hoạch xâm lược của Nga chứng tỏ mức hiệu quả trong việc vạch trần luận điệu tuyên truyền mà Putin nhằm thuyết phục các quốc gia Âu Châu, đồng thời góp phần to lớn vào sự đoàn kết của Tây Phương khi cuộc xâm lược đã xảy ra như dự đoán. Tương tự như thế, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã thực hiện một công việc phi thường trong việc quảng bá thông tin tuyên truyền về đất nước của mình ở Tây Phương.

Thứ sáu, cả quyền lực cứng lẫn quyền lực mềm đều quan trọng. Trong khi quyền lực cứng, có tính cưỡng chế lấn lướt quyền lực mềm trong ngắn hạn, thì quyền lực mềm vẫn có ảnh hưởng rất lớn. Putin đã sớm thất bại trong các cuộc thách đố về quyền lực mềm. Sự man rợ ghê tởm của lực lượng Nga ở Ukraine đã khiến nước Đức cuối cùng phải hủy bỏ đường ống dẫn khí đốt Nord Stream 2, một kết quả mà Mỹ đã gây sức ép trong nhiều năm mà không đạt được. Ngược lại, Zelensky đã dựa vào quyền lực mềm ngay từ đầu. Sử dụng kỹ năng trình diễn của mình để thể hiện một bức chân dung có tính thuyết phục về Ukraine, ông không chỉ giành được thiện cảm của Tây Phương mà còn thủ đắc được sự bảo đảm về việc cung cấp các thiết bị quân sự của quyền lực cứng.

Thứ bảy, năng lực về không gian mạng không hẳn là một phép lạ. Nga đã sử dụng vũ khí không gian mạng để quấy rối mạng lưới điện của Ukraine ít nhất kể từ năm 2015 và nhiều phân tích gia dự đoán rằng một cuộc tấn công mạng nhằm vào cơ sở hạ tầng và chính phủ Ukraine sẽ khiến cho bất kỳ cuộc xâm lược nào cũng trở thành một chuyện đã rồi. Nhưng mặc dù đã có nhiều cuộc tấn công mạng (được báo cáo) trong cuộc chiến, nhưng không có cuộc tấn công nào có tính quyết định. Khi mạng Viasat của Ukraine bị phá rối, họ bắt đầu liên lạc qua nhiều vệ tinh nhỏ của Starlink. Với kinh nghiệm trong quá trình huấn luyện và ở chiến trường, khả năng phòng thủ và tấn công mạng của Ukraine ngày càng được cải thiện.

Sau nữa, thêm một bài học khác là khi chiến tranh bắt đầu, vũ khí động lực học (kinetic weapons) sẽ cung cấp cho sĩ quan chỉ huy khả năng đánh giá sự thiệt hại, chính xác và kịp thời hơn so với vũ khí mạng (cyber weapons). Tuy nhiên, chiến tranh điện từ trường vẫn có thể quấy nhiễu các đường dây kết nối cần thiết cho việc sử dụng phi cơ viễn khiển (drones) .

Cuối cùng, chiến tranh là điều không thể đoán trước được. Bài học quan trọng nhất từ cuộc chiến Ukraine vẫn là một trong những bài học lâu đời nhất. Hai năm trước, nhiều người mong đợi một chiến thắng nhanh chóng của Nga, và chỉ một năm trước, người ta cũng đã kỳ vọng rất lớn vào một cuộc phản công thắng lợi vào mùa hè của Ukraine. Nhưng như Shakespeare đã viết cách đây hơn bốn thế kỷ, điều hết sức nguy hiểm là khi một nhà lãnh đạo hét lớn “Tàn Phá!”, và thả xua một bầy chó chiến tranh’

Sự hứa hẹn của một cuộc chiến ngắn ngủi hết sức hấp dẫn. Putin chắc chắn không bao giờ cho rằng là mình sẽ bị sa lầy vô thời hạn. Ông ta đã cố gắng thuyết phục người dân Nga rằng cuộc chiến tiêu hao của mình như một cuộc đấu tranh yêu nước vĩ đại chống lại Tây Phương. Nhưng lũ chó ông ta thả ra vẫn có thể quay ngược lại cắn chính mình.

Joseph S. Nye, Jr, Giáo Sư Danh Dự tại Trường Harvard Kennedy và Cựu Trợ lý Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ, gần đây nhất là tác giả của cuốn sách ” A Life in the American Century” (Polity Press, 2024).